Cebinde, işyerinde çekmecesinde, arabanın torpido gözünde, seyahat çantasında, evinde yatak odasında ve salonda çekmecede hazır her an kullanılabilecek burun spreyi bulunduruyor, taşıyordu. Dolabında nasıl olsa kullanacağım diye aldığı 12'lik açılmamış paketi de cabası. Burun spreyini sıkınca burnu açılıyor, 2-3 saat içinde tekrar kullanmak zorunda kalıyordu. Ve bu, dört yıldan beri böyleydi. Muayeneye geldiğinde "yoruldum artık Doktor Bey" dedi. "Kurtarın beni bu durumdan"…

Size aktardığım bu öykü, burun spreyi bağımlılığı olarak adlandırdığımız bir klinik durum. Burun tıkanıklığına çözüm olarak, bu spreylerin kontrolsüz ve uzun süre kullanımı kişileri bir kısır döngünün içine sokuyor. "Sprey kullanıldıkça burun açılıyor, buruna sprey sıkmadan geçirilen süre giderek kısalıyor, burun yeniden tıkanıyor, sprey yeniden kullanılıp burun açılıyor" şeklindeki kısır döngünün sonunda ameliyatla bitebilecek yan etkiler gelişebilir. Bu yazımda bu kısır döngüden kurtulmanın yollarını bulacaksınız.

Hangi burun spreyleri bağımlılık yapar? Bunların doğru kullanım süreleri ve kullanıldığı hastalıklar nelerdir?

Piyasada çok çeşitli burun sprey preparatları bulunmaktadır. Bunların hepsi bağımlılık yapmaz. Burun açıcı ya da “nazal dekonjestan” sınıfı içerisinde olup içeriğinde saf veya karışım içinde fenilefrin, ksilometazolin, oksimetazolin veya nafzolin gibi maddeler içeren türden spreyler bağımlılık yapma potansiyeli taşır. Bazı tamamen bitkisel olarak sunulan spreylerin içine de bu maddelerden karıştırldığı için kullandığınız spreylerin içeriğini prospektüs bilgilerinden kontrol etmelisiniz. Yalnızca, kısa süreli burun tıkanıklığına yol açan, soğuk algınlığı gibi geçici durumlarda 3-5 gün kullanılıp bırakılması gereken ilaçlardır bunlar. Doktorunuz da zaten bu kısa süreli kullanıma yönelik olarak sizi uyaracaktır. Uzun süreli tedavi gerektiren saman nezlesi, burun polipleri veya burun kemiği eğriliği gibi durumlara bağlı burun tıkanıklıklarındaki sprey kullanımlarında bahsettiğimiz kısır döngüye girilmektedir.

Burun spreyi bağımlılığı neden başlar?

Bağımlılık yapma potansiyeline sahip burun spreyleri burun etlerinin içindeki damarları büzerek küçültür ve burun açılır. Bu etki geçicidir; burun etleri bir süre sonra kullanılan burun spreylerine tolerans göstermeye başlar ve yanıt kabiliyeti azalır. Uzun süre kullanımlarda ilaç etkisi ortadan kalktığında, burun eti eski durumundan çok daha fazla büyür ve burnu daha fazla tıkar. Biz buna bu spreylerin "tepki etkisi" diyoruz. İşte bu tepki etkisi bilinçsiz ve uzun süre kullanımda daha da büyümekte ve kişiyi burun spreyine bağımlı yapmaktadır. Kısır döngü böyle başlar. Kişi spreyi sıktıktan kısa süre sonra daha fazla bir burun tıkanıklığı ile karşılaşınca burun spreyini tekrar kullanma yolunu seçerek tuzağa düşer.

Bu durum bağımlılık mıdır; yoksa sürekli kullanma gereksiniminin artışı mı sayılmalıdır?

Gerçek bağımlılık bir maddeyi kullanma isteğinin önlenemez oluşu ve bunun beyinde bazı değişikliklerle birlikte olması durumudur. Durum bu kadar vahim değil. Burun spreyi kullanımı, beyinde yapısal veya fonksiyonel değişiklikler olmaksızın sürekli kullanım gereksinimi içerisinde olunması durumudur. Bu nedenle tedavisi daha kolaydır. Burun spreylerini devamlı kullanma gereksinimi psikolojik nedenlerden çok fiziksel nedenlerden kaynaklanmaktadır. Burun içinde açıklığı kalıcı olarak sağlayacak her türlü tedavi ile gereksinim ya da bağımlılık, -adına ne dersek diyelim- kolaylıkla geçer. Öte yandan burun spreyi fazla kullanımının diğer ilaç bağımlılıkları gibi kişiye rahatsızlık ve zarar veren bir durum olduğunu da akıldan çıkartmamak gerek diye düşünüyorum.

Kullanmaya devam etmekle erken ve geç dönemde ne tür zararlar görülebilir?

Hiçbir ilaç masum değildir. Burun spreylerine bağlı zararlar fazla ve gereksiz kullanım ile görülmeye başlar. İlacın etkisi doğrudan damarların büzülmesi şeklindedir. Damarlar büzüldükçe içindeki kanın taşındığı organlar, yani burun etleri ve burun mukozası kansız kalır. Kansız kalınca da önce daha fazla şişmeye daha sonra da geri dönüşsüz olarak büyük kalmaya başlarlar. Bu da kalıcı tıkanıklık yapar. Burun içi mukozası kansız kalınca en önemli tehlike burun orta kıkırdağının delinmesidir. Burunda kuruluk hissi ve kanamalar bunların ön belirtisidir.

Burun spreyi bağımlılığından kurtulmak için ne yapmalı?

Kurtulmanın tek yolu burun spreyini kullanmayı bırakmaktır. Ama yukarıda da belirttiğim gibi kullanım süresi ve altta yatan hastalığın tipi ve derecesine göre bu zor olabilir. Eğer kişinin burnunda kalıcı bir başka tıkanıklık nedeni yoksa ve bu kısır döngünün içerisinde sadece kısa bir süredir bulunuyorsa kurtuluşu o kadar kolay olacaktır. Birazdan önereceğim önerileri yapmanıza rağmen bu durumdan bir haftada kurtulamıyorsanız Kulak Burun Boğaz doktorunuzu ziyaret etmelisiniz.

·       Kurtulmak için önce kullanım sıklığını azaltmaya çalışın. Her gün bir önceki günden bir-iki kez daha az sıklıkla kullanın.

·       Her seferinde her iki burun deliğiniz yerine birine sıkmaya çalışın.

·       Spreyinizi piyasada bulunan serum fizyolojik burun damlaları ile karıştırıp seyrelterek kullanın.

·       Gün içinde hissettiğiniz burun tıkanıklığını, tuzlu su içeren burun spreyleri kullanarak geçirmeye çalışın.

·       Burun kuruluğunu fazlaca hissediyorsanız burun nemlendirici spreylere başvurun.

·       Gece burun spreyi sıkarak yatmak yerine geçici olarak burun kanatlarını açıcı bant kullanabilirsiniz.

·       Burun spreylerinizi kolaylıkla ulaşılabilir yerlerde tutmayı bırakın, stoklarınızı yok edin.

Kendi kendinize kurtulamıyorsanız, doktorunuz size nasıl yardımcı olur?

Kulak Burun Boğaz doktorları önce yukarıda anlattığım kurtulma ile ilgili önerilerin doğru yapılıp yapılmadığını kontrol eder. Daha sonra burunda, tıkanıklığa neden olan kalıcı bir anormallik (burun kemiği eğriliği), sprey bağımlılığına bağlı geri dönüşsüz burun eti büyümesi veya alerji-burun polipi gibi diğer hastalıkların varlığını araştırır. Bunların çözümü için önerilerde bulunur. Bunlar yoksa başka gruptan bir burun spreyi veya ağızdan ilaç kullanımı gibi yöntemlerle sorununuzu çözmeye çalışır.

Neee!! Ameliyat mı?

Bu kısır döngüye girmenize baştan neden olan durumlar ile bu kısır döngünün oluşturduğu kalıcı zararların ameliyatla düzeltilmesi gerekebilir. Burun etinin geri dönüşsüz büyümesi, burun kemiğinin eğriliği, burun içinde yer alan kitleler veya burun orta bölmesinin delinmesi gibi durumlarda ameliyat önerilir.

O zaman okuyucularımıza kendi kendilerine aldıkları burun spreylerinin prospektüsünü kontrol etmelerini, önerilen süresinden ve kullanım sıklığından fazla kullanmamaları gerektiğini söyleyerek kapatabiliriz sanırım.

 Bu arada yerinde kullanılmadığında, uzun süre ve sık aralıklarla kullanıldığında burun spreyi bağımlılığı yapabilecek bu spreylerden piyasada en çok bilinenlerinin “O” ve “İ” ile başladığını fısıldayayım bari size.

Sağlıklı günler dilerim...